این شعر یکی از آن شعرهایی است، که زمان زیادی از نوجوانیم را به زمزمه آن پرداختم...
گویند زاغ 300 سال بزید و گاه عمرش ازین نیز درگذرد ... عقاب را 30 سال عمر بیش نباشد»
عقاب
گشت غمناک دل و جان عقاب چو ازو دور شد ایّام شباب
دید کش دور به انجام رسید آفتابش به لب بام رسید
باید از هستی دل برگیرد ره سوی کشور دیگر گیرد
خواست تا چاره ی ناچار کند دارویی جوید و در کار کند
صبحگاهی زپی چاره ی کار گشت بر باد سبک سیر سوار
گله کاهنگ چرا داشت به دشت ناگه از وحشت پر ولوله گشت
وان شبان بیم زده، دل نگران شد پی بره ی نوزاده دوان
کبک در دامن خاری آویخت مار پیچید و به سوراخ گریخت
آهو اِستاد و نگه کرد و رمید دشت را خط غباری بکشید
لیک صیاد سر دیگر داشت صید را فارغ و آسوده گذاشت
چاره ی مرگ نه کاریست حقیر زنده را دل نشود از جان سیر
صید هر روزه به چنگ آمد زود مگر آن روز که صیاد نبود
***
آشیان داشت بر آن دامن دشت زاغکی زشت و بد اندام و پلشت
سنگها از کف طفلان خورده جان ز صد گونه بلا در برده
سال‌ها زیسته افزون زشمار شکم آگنده ز گند و مردار
بر سر شاخ وِرا دید عقاب زآسمان سوی زمین شد به شتاب
گفت که ای دیده زما بس بیداد با تو امروز مرا کار افتاد
مشکلی دارم اگر بگشایی بکنم آنچه تو می‌فرمایی
گفت: ما بنده‌ی درگاه توایم تا که هستیم هوا خواه توایم
بنده آماده بود،فرمان چیست؟ جان به راه تو سپارم،جان چیست؟
دل چو در خدمت تو شاد کنم ننگم آید که زجان یاد کنم
این همه گفت ولی با دل خویش گفتگویی دگر آورد به پیش
کاین ستمکار قوی پنجه کنون از نیازست چنین زار و زبون
لیک ناگه چو غضبناک شود زو حساب من و جان پاک شود
دوستی را چو نباشد بنیاد حزم را باید از دست نداد
در دل خویش چو این رای گزید پر زد و دور ترک جای گزید
زار و افسرده چنین گفت عقاب که مرا عمر، حبابی است بر آب
راست است این که مرا تیز پرست لیک پرواز زمان تیزتر است
من گذشتم به شتاب از در و دشت به شتاب ایّام از من بگذشت
گرچه از عمر دلِ سیری نیست مرگ می‌آید و تدبیری نیست
من در این شوکت و این شهپر و جاه عمرم از چیست بدین حد کوتاه؟
تو بدین قامت و بال ناساز به چه فن یافته‌ای عمر دراز؟
پدرم از پدر خویش شنید که یکی زاغ سیه روی پلید
با دو صد حیله به هنگام شکار صد ره از چنگش کرده ست فرار
پدرم نیز به تو دست نیافت تا به منزلگه جاوید شتافت
لیک هنگام دم باز پسین چو تو بر شاخ شدی جایگزین
از سر حسرت با من فرمود کاین همان زاغ پلیدست که بود
عمرمن نیزبه یغما رفته است یک گل از صدگل تو نشکفته است
چیست سرمایه این عمر دراز؟ رازی این جاست تو بگشای این راز
***
زاغ گفت : اَر تو درین تدبیری عهد کن تا سخنم بپذیری
عمرتان گرنه پذیرد کم و کاست دگری را چه گنه کاین زشماست؟
زآسمان هیچ نیایید فرود آخر از این همه پرواز چه سود
پدر من که پس از سیصد و اند کان اندرز بُد و دانش و پند
بارها گفت که بر چرخ اثیر بادها راست فراوان تاثیر
بادها کز زبر خاک وزند تن و جان را نرسانند گزند
هر چه از خاک شوی بالاتر باد را بیش گزند است و خطر
تا بدان جا که بر اوج افلاک آیت مرگ بود پیک هلاک
ما از آن سال بسی یافته‌ایم کز بلندی رخ برتافته‌ایم
زاغ را میل کند دل به نشیب عمر بسیارش از آن گشته نصیب
دیگر این خاصیت مردار است عمر مردار خوران بسیار است
گند و مردار بهین درمان است چاره ی درد تو زان آسان است
خیز و زین بیش ره چرخ مپوی طعمه ی خویش بر افلاک مجوی
ناودان جایگهی سخت نکوست به از آن کنج حیاط و لب جوست
من که صد نکته ی نیکو دانم ره هر برزن و هر کو دانم
خانه اندر پس باغی دارم وندر آن باغ سراغی دارم
خوان گسترده الوانی هست خوردنی‌های فراوانی هست
***
آنچه زان زاغ چنین داد سراغ گند زاری بود اندر پس باغ
بوی بد رفته از آن تا ره دور معدن پشّه، مقام زنبور
نفرتش گشته بلای دل و جان سوزش و کوری دو دیده از آن
آن دو همراه رسیدند از راه زاغ بر سفره خود کرد نگاه
گفت: خوانی که چنین الوان است لایق محضر این مهمانست
می‌کنم شکر که درویش نیم خجل از ما حضر خویش نیم
گفت و بنشست و بخورد از آن گند تا بیاموزد از و مهمان پند
***
عمر در اوج فلک برده به سر دم زده در نفس باد سحر
ابر را دیده به زیر پر خویش حیوان را همه فرمانبر خویش
بارها آمده شادان ز سفر به رهش بسته فلک طاق ظفر
سینه ی کبک و تذرو و تیهو تازه و گرم شده طعمه ی او
اینک افتاده بر این لاشه و گند باید از زاغ بیاموزد پند؟
بوی گندش دل و جان تافته بود حال بیماری دق یافته بود
دلش از نفرت و بیزاری ریش گیج شد،بست دمی دیده ی خویش
یادش آمد که بر آن اوج سپهر هست پیروزی و زیبایی و مهر
فرّ و آزادی و فتح و ظفرست نفس خرّم باد سحرست
دیده بگشود و به هر سو نگریست دید گردش اثری زاین ها نیست
آنچه بود از همه سو خواری بود وحشت و نفرت و بیزاری بود
***
بال بر هم زد و برجست زجا گفت : کای یار ببخشای مرا
سال‌ها باش و بدین عیش بساز تو و مردار، تو و عمر دراز
من نیم در خور این مهمانی گند و مردار تو را ارزانی
گر در اوج فلکم باید مرد عمر در گند به سر نتوان برد
شهپر شاه هوا اوج گرفت زاغ را دیده بر او مانده شگفت
سوی بالا شد و بالاتر شد راست با مهر فلک همسر شد
لحظه‌‌ای چند بر این لوح کبود
نقطه‌ای بود و دگر هیچ نبود
تحلیل‌های زیادی نسبت به این شعر نوشته شده است. ادمهای زیادی به این شعر نسبت داده شده‌اند، که شاید مشهورترینشان صداق هدایت است، که نقل شده سراینده این ابیات، ان را به هدایت تقدیم کرده است. شاید بیشتر چیزی که در تحلیل ها نوشته شده است شکوه عقاب بودن است و زشتی زاغ بودن و تضاد این بزرگی و این زشتی و پستی و کوچکی...
اما به نظر ناقص من، این شعر هرگز کلاغ بودن را به بد و عقاب بودن رو خوب معرفی نمیکند، شاید اگر کمی به عمق شعر فرو بروید و کمی فلسفی به آن نگاه کنید دریابید که هیچ موجود زنده‌ای به خودی بد نیست...
من عقیده دارم تمام موجوداتی که خلق شده اند در اوج زیبایی خلق شده اند، در اوج کمال و هر کدام جایگاهی در این کره خاکی و منظومه مادی دارند، جایگاهی که خالقشان برایشان درنظر گرفته است.
هر کدام از این موجودات که به نگاه ظاهر بین و کوته نگر ما گاهی کوچک و گاهی زشت و گاهی چندش آور به نظر میرسند وظیفه‌ای برعهده دارند که به همان بزرگی و شکوه وظایفی است که موجودات باشکوه (البته در چشم ما) و چه بسا بیشتر را داشته باشند.
اما چیزی که شاید در این شعر نهفته است همان ضرب المثل معروف است که کلاغی خواست راه رفتن کبک را تقلید کند، و در اخر راه رفتن خودش را هم فراموش کرد...
نکته اصلی این شعر بد بودن کلاغ نیست، بلکه به نظر من بد بودن کار عقاب است که خواسته است جایگاهش را تغییر دهد، اینکه نگاهش را از داشته هایش برمیگیرد وبه سمت چیزی میرود که درکی از آن ندارد. این کار فارغ از اینکه چه موجودی باشی، و در چه جایگاهی باشی به غایت زشتی و نا پسندی است. اینکه انسانهای مختلف و دارای هنرها و استعدادهای مختلف جایگاهشان را نشناسند و ارزوی چیزی را بکنند که در شانشان نیست...
و بدتر از ان این است که این خود کم بینی و حقارت به سطح جوامع کشیده شود، تا جایی که چشممان را از زندگی برتر و درک عمیق و فرهنگ غنی خود برداریم و به زندگی پر زرق و برق کلاغ گونه غرب نگاه کنیم و ارزوی آن را داشته باشیم...
